İnsanlar (Matt Haig) | Kitap Yorumu

Yazar: Matt Haig, Çevirmen: Elif Ersavcı,
Yayınevi: Domingo Yayınları

Kendinizi geldiğiniz yerden bambaşka kurallarla dolu yabancı bir gezegende, yabancı bir türün arasında, dahası yabancı bir bedenin içinde düşünün. Ne hissederdiniz? Bilmediğiniz bir dünyaya gözlerini açmış 43 yaşında bir bebeksiniz. Dünya dillerinin tek bir tanesini bile bilmiyorsunuz. Buradaki kurallar zaten size yıldızlardan bile daha uzak. Profesör Andrew Martin çıplak bir şekilde yol kenarında uyandığında tam olarak bu sorunlarla karşı karşıyaydı. Çünkü artık o, aynı kişi değildi.

Asal sayılarla ilgili devrim niteliğinde bir keşif yapan profesör, Dünya'yı çağ atlamanın kıyısına getirmiştir. Ancak aksilik bu ki, bu keşfini dünyayla paylaşamadan gelişmiş bir uzaylı ırk tarafından ortadan kaldırılmıştır. Bu ırk, profesörün ardında bıraktığı tüm delil ve keşfin tanıklarını ortadan kaldırmaya kararlıdır. Bu nedenle de Dünya'ya profesörün görünümüne sahip bir uzaylı gönderirler. Profesörün görünümündeki bu uzaylının görevi, tüm kanıtları yok ederek insanlığın gelişiminin önünü kesmektir. Çünkü çok uzak bir galakside yaşayan gelişmiş zeki bir yaşam formu olan Vonnadoryalıların incelemelerine göre insanlar barbar, acımasız, bencil ve düşüncesiz yaratıklardır. Bulgularına göre, bu ''daha az zeki'' yaşam formunun gelişmesi tüm evren için sorun oluşturacaktır. Bu nedenle de, evrensel iyilik için, insanlığın evrene açılmasını engellemeleri gerekmektedir.

Kitap boyunca da profesörün görünümüne sahip bu görevli uzaylının insan olmayı keşfediş sürecini okuyoruz.

Açıkçası kitaba ilk başladığımda dilini çok yavan, konuyu çok sıradan bulmuştum. Hatta bu kitabı kesin yarım bırakacağım, diye bile düşünmüştüm. Oysa bir noktada bu her şeye yabancı olan uzaylı dostumuz gerçekten ilgimi çekti ve bir gözlemci olarak dünyayı algılayışındaki bu basit ama nokta atışı detaylar benim kitaba karşı olan ilgimi canlandırdı. Kitabın hala daha sıradan bir konusu olduğunu düşünüyorum. Ancak bu sefer bu sıradanlığı olumsuz bir durum olarak nitelendirmiyorum. Hatta aksine, kitabın sıradan bir konuyu böyle açık bir şekilde işlemesi çok hoşuma gitti ve bu söyleyeceğim şeyle birlikte bahsi biraz daha arttıracağım, kitap büyük ihtimalle yıl sonu favorilerimde de yerini almış olacak.

Profesör Andrew Martin işkolik bir matematikçi. O kadar işkolik ki, artık işin bilim boyutunu bile ikinci plana atabilecek kadar ün bağımlısı olmuş birisi. Ne karısıyla, ne oğluyla hayatı boyunca asla ilgilenmemiş; yalnızca adını daha çok yerde görmek ve alkışlanmak için aşırı düzeyde çalışan, doyumsuz bir adam. Onun bedeninde dünyaya gönderilen Vonnadoryalı dostumuzun geldiği yerde ise bu tip hırslar yok. Hırs diye bir şey yok. O, matematik dünyasından geliyor. Sadece matematiğin gerçek olduğu çok uzak bir varoluştan. İnsanlık ile ilgili bildiği tek şey gezegeninin önde gelenlerinden olan Gözcüler'in ona bildirdiklerinden ibaret. İnsanlar vahşidir; insanlar adına bildiği tek gerçek bu. İnsanlar gerçekten vahşi, doyumsuz ve tuhaflar. Onları tanıdıkça bunu daha net bir şekilde görüyor uzaylı dostumuz. Ama acının, ölümün, öfkenin, hırsın ve yedi ölümcül günahın yanı sıra; aşkı, sevgiyi, şiiri, müziği, kısacası sanatı, günbatımını, dostluğu ve kalbinin atışını keşfediyor. Zıtlıklarla dolu insan doğasını keşfediyor ve böylece doğumun ve ölümün matematiğini kavrıyor. İnsan olmayı hissediyor.

İnsanlar tek tekler onun gözünde. Oysa onun yaşadığı varoluşta birlik mühim olan. Bunu kavramakta zorlanıyor dostumuz. Ta ki aşkı keşfedene kadar. Profesör Andrew'in gözden kaçırdığı o müthiş varoluş biçiminin olasılığını fark ediyor. Tekliklerle dolu bu dünyadaki birlik hissini.

Özetle, kitabı severek okudum. Özellikle de kitabın son kısımlarındaki doksan yedi maddelik ''Bir İnsana Tavsiyeler'' başlıklı kısmı çok anlamlı ve güzel buldum. Yazar, kitabın ''Bir not, biraz da teşekkürler'' başlıklı son kısmında kitabının kurgusunu tasarlarken nelerden ilham aldığından bahsetmiş. Bu kurgu aklına düştüğü sıralarda kendisi bir yazar bile değilmiş. Anksiyetesiyle başı beladaymış ve diğer insanların arasında kendini bir çeşit uzaylı gibi hissediyormuş. 

Bazen böyle olur. Üstelik bunun için, şanslıysanız, anksiyetenizin olmasına gerek de yok. Bazen diğerlerinin arasında gözlemci konumuna geçeriz ve her şeyi üçüncü tekil kişi bakış açısıyla görebiliriz. Bir uzaylı gibi. Benim burada ne işim var, düşünceleri. Sanırım kitabı en çok da bu yüzden sevdim. Çünkü her zaman olmasa da kimi zaman, üçüncü tekil kişi olarak olayları, durumları ve diğer her şeyi gözlemlemek bize farklı bir bakış açısı katabilir. Üstelik bunun için boyut değiştirmemize de gerek yok. Bu sayede bizler de olumsuz durumların yanındaki, bu durumlardan bağımsız olan güzel diğer şeyleri görebiliriz. Tıpkı Vonnadoryalı dostumuz gibi.

Hoşça ve kitaplarla kalın.

ALINTILAR

''Önemli olan gözlerdi Dünya'da. Gözleri görünce karşınızdaki kişiyi, içindeki hayatı görmüş oluyordunuz.'' (Sayfa 167)

''Bazen ihtiyacınız olan tek güç sabırdı.'' (Sayfa 195)

''Kusursuz bir paralellikle birbirine bakan, kendini ötekinde, sonsuzluğun derinliğinde gören iki ayna. Evet, aşk bu işe yarardı.'' (Sayfa 202)

''İnsanlığı teknoloji kurtarmayacak. İnsanlar kurtaracak.'' (Sayfa 261 - Bir insana tavsiyeler)

''Mükemmelliği hedefleme. Evrim ve hayat hatalarla mümkündür sadece.'' (Sayfa 262 - Bir insana tavsiyeler)

''Birine onu sevdiğini söylemekten korkma sakın. Dünyanızda yanlış olan çok şey var, ama fazla sevgi bunlardan biri değil.'' (Sayfa 264 - Bir insana tavsiyeler)

''Önemli olan ne kadar uzun yaşadığın değil. Ne kadar derin yaşadığın. Ama derinlere inerken güneşi hep üstünde tut.'' (Sayfa 264 - Bir insana tavsiyeler)

''Uyanıyorsun. Kıyafetlerini giyiyorsun. Sonra da kişiliğini. Seçimlerini akıllıca yap.'' (Sayfa 265 - Bir insana tavsiyeler)

''Tuhaftı. Neden bu boşluğu hissediyordum içimde? Nereden geliyordu bu ait olma arzusu?'' (Sayfa 277)

''Dünya'ya mantık aramaya gelirseniz asıl meseleyi gözden kaçırırsınız. Hatta çok fazla şeyi kaçırırsınız.'' (Sayfa 280)

''Kelimelerle hikâyelerin insanın kendini yeniden bulması için yollar, haritalar sunduğunu keşfettim. Edebiyatın insan hayatını ve aklını kurtarabildiğine gönülden inanıyorum artık.'' (Sayfa 282 - Bir not, biraz da teşekkürler)